حکم فراموشی (قرآن)در این مقاله آیات مرتبط با احکام فراموشی تکالیف الهی و مواعظ خداوند معرفی می‌شوند. ۱ - احکام بعد از فراموشیدر آیات قرآن به انجام برخی اعمال بعد از فراموشی سفارش شده است. ۱.۱ - یاد خداوندلزوم ذکر و ياد خدا، هنگام فراموشی: ... وَ اذْكُرْ رَبَّكَ إِذا نَسِيتَ ... بنا بر يك احتمال، جمله «واذكر» استينافيّه است و بنا بر اين احتمال چند معنا مى‌تواند داشته باشد. يكى از آنها معناى ياد شده است. ۱.۲ - گفتن ان‌شاءالله••• لزوم «ان شاء اللّه» گفتن، هنگام ياد خدا، پس از فراموشى: وَ لا تَقُولَنَّ لِشَيْ‌ءٍ إِنِّي فاعِلٌ ذلِكَ غَداً إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ وَ اذْكُرْ رَبَّكَ إِذا نَسِيتَ وَ قُلْ عَسى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هذا رَشَداً. بنا بر يك قول، متعلّق «إذا نسيت» به استثنا يعنى گفتن ان‌شاء اللّه هنگام ياد خدا تفسير شده است. ••• لزوم «ان شاء اللّه» گفتن، پس از فراموشى آن، هنگام سوگند: وَ لا تَقُولَنَّ لِشَيْ‌ءٍ إِنِّي فاعِلٌ ذلِكَ غَداً إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ وَ اذْكُرْ رَبَّكَ إِذا نَسِيتَ وَ قُلْ عَسى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هذا رَشَداً. امام باقر و امام صادق عليهماالسلام درباره «واذكر ربّك اذا نسيت» فرمودند: هرگاه كسى براى انجام دادن كارى سوگند ياد كرد و فراموش كرد و ان شاء اللّه نگفت، هرگاه يادش آمد بگويد. مقصود اين است كه در هر زمان ان شاء اللّه را فراموش كردى آن را بگو، اگرچه بعد از يك روز يا يك ماه و يك سال باشد. ••• لزوم ان شاء اللّه گفتن براى پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، پس از برطرف شدن فراموشى: وَ لا تَقُولَنَّ لِشَيْ‌ءٍ إِنِّي فاعِلٌ ذلِكَ غَداً إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ وَ اذْكُرْ رَبَّكَ إِذا نَسِيتَ وَ قُلْ عَسى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هذا رَشَداً. ۲ - حکم فراموشی مواعظ الهیحرمت فراموشيهاى مواعظ الهى، ناشى از اشتغالات دنيايى و مادّی: وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ ... فَلَوْ لا إِذْ جاءَهُمْ بَأْسُنا تَضَرَّعُوا ... فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَيْهِمْ أَبْوابَ كُلِّ شَيْ‌ءٍ حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ. مراد از «نسوا ما ذكّروا» مواعظ خداوند است. ۳ - درخواست رفع مؤاخذهدرخواست رفع مؤاخذه از سوى مسلمانان، نسبت به انجام ندادن و ترك تکالیف و آثار آن از روى فراموشى: ... رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا .... ۴ - شرط مؤاخذه تکلیف فراموش شدهفراموشى، برخاسته از مقدّمات اختيارى نسبت به (اجرا و ترك) تكاليف، موجب مؤاخذه: لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها لَها ما كَسَبَتْ وَ عَلَيْها مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ. امكان دارد مقصود از مؤاخذه شدن مکلّف از روى نسیان، در صورت تعلّق آن به اسباب و مقدّمات اختيارى باشد. ۵ - پانویس۶ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۲، ص۷۵، برگرفته از مقاله «حکم فراموشی». |